Kaygılı bağlanma, yakın ilişkilerde terk edilme, reddedilme ve onay kaybına aşırı duyarlılıkla seyreden, güvence arama ve yakınlık ihtiyacının belirgin olduğu bir bağlanma örüntüsüdür. Kökeni, Bowlby ve Ainsworth’un bağlanma kuramına dayanır; bebeklikte bakım verene yönelik deneyimler, yetişkinlikteki bağlanma stillerinin zeminini oluşturur. Çocuklukta tutarsız veya öngörülemez bakım, içsel çalışma modellerinde “ben sevilmeye değer miyim/diğerleri güvenilir mi?” şemalarını olumsuz biçimde şekillendirebilir. Yetişkinlikte bu stil; ilişkiye zihinsel olarak aşırı yatırım, belirsizliğe düşük tolerans ve ayrılık ipuçlarına karşı yoğun kaygı ile kendini gösterir. Bu bireyler duygusal yakınlığı çok isterken, partnerin ilgisini “kaybetme” endişesiyle sık güvence talep edebilir. Dolayısıyla, ilişkilerde döngüsel bir stres yaratabilir ve bu stres, kaygıyı pekiştirir. Kuramsal çerçeve, bağlanmanın yaşam boyu etkili bir düzenleme sistemi olduğunu ve “kaygılı” örüntünün temel amacının yakınlığı korumak olduğunu vurgular. VikipediMonapsikoloji

Bebeklik ve çocukluk döneminde bakım verenin duyarlılığı, öngörülebilirliği ve duygusal erişilebilirliği, bağlanma sisteminin ayarlarını şekillendirir. Tutarsız yatıştırma, zaman zaman uzaklaşma veya duygusal olarak değişken tepkiler, çocuğun sinyallerini artırarak “yakınlığı kaybetmeme” stratejisini pekiştirebilir. Yetişkinlikte benzer belirsizlikler, eski öğrenmelerin tetiklenmesiyle kaygıyı hızla yükseltir ve yakınlık arama—güvence isteme döngüsü devreye girer. Birey, kısa vadede kaygıyı düşüren güvenceyi aldıkça bu stratejiyi daha sık kullanır; uzun vadede ise öz-düzenleme becerileri zayıf kalır. Biyopsikososyal açıdan bakıldığında mizaç (yüksek duygusal reaktivite), öğrenilmiş şemalar ve ilişki bağlamı etkileşir. Araştırmalar, kaygılı bağlanmanın depresif belirtiler, anksiyete ve stresle başa çıkma güçlükleriyle ilişkili olabildiğini gösterir. Bu nedenle müdahaleler hem köken şemaları hem de “anlık” ilişki becerilerini hedefler. VikipediBilgi Açık ErişimAçık Erişim

Kaygılı bağlanmanın temel ipuçları; yoğun ayrılma korkusu, partnerin duygusunu sürekli “okuma”, mesaj gecikmeleri gibi küçük belirsizliklere aşırı tepki ve sık güvence arayışıdır. Birey, ilişki içi çatışmalarda hızlıca “terkedileceğim” şemasına gider ve ruminasyon (zihinde döndürme) yaşar. Öz-değer, çoğu kez ilişkinin güncel durumuna bağlanır ve bu da duygudurum dalgalanmalarını artırır.

İlişkilerde yoğun yakınlık arzusu çoğu kez partner davranışlarını tehdit odağında yorumlamaya yol açar. Küçük iletişim aksamaları “reddediliyorum” şeklinde anlamlandırılabilir ve buna eşlik eden sık mesaj kontrolü, tekrar tekrar onay isteme, duygusal dalgalanmalar görülebilir. Bu örüntü, partnerde bunalmışlık hissini artırabilir; böylece “yaklaş—uzaklaş” döngüsü oluşur ve kaygı daha da pekişir. Bireysel düzeyde ruminasyon, performans ve işlevsellikte düşüşe, uyku ve iştah dengesizliklerine ve benlik saygısında kırılganlığa eşlik edebilir. Kaygılı bağlanma, sosyal kaygı ve genel anksiyete belirtilerini yükseltebilir; fakat bu değiştirilemez değildir. Psikoterapi ve güvenli ilişkisel deneyimler, içsel çalışma modellerini güncelleyebilir. Dolayısıyla hedef, “kaygıyı yok etmek” değil, güvenli yakınlığı tolere edebilir hâle gelmektir. Wiley Online LibraryPMC

Bağlanma Kuramı, bağlanma davranışının tehdit algısında aktive olan bir güvenlik sistemi olduğunu savunur; kaygılı stilde sistem aşırı duyarlıdır. Bilişsel kuramlar, içsel şemaların tehdit ve belirsizliği felaketleştirdiğini; bilgi işleme önyargılarının ayrılık ipuçlarına odaklandığını belirtir. Duygu düzenleme perspektifi, kaygılı stilde yatıştırma talebinin dış kaynaklı olduğuna, öz-düzenleme repertuvarının sınırlı kaldığına işaret eder. Kişilerarası yaklaşımlar, yakınlık talebini arttıran davranışların partnerde kaçınmayı tetikleyerek döngüyü sürdürdüğünü öne sürer.

Bowlby’ye göre bağlanma, tehdit ve stres altında güvenlik arayışını düzenleyen biyolojik-temelli bir sistemdir. Ainsworth’un Yabancı Durum çalışmaları, bakım verenin duyarlılık düzeyi ile çocuğun bağlanma örüntüsü arasındaki bağı göstermiştir. Kaygılı/kararsız örüntüde çocuk, ayrılıkta yoğun distres gösterir; yeniden birleşmede tam yatışma güç olabilir. Yetişkinlikte bu, yakınlığa yüksek ihtiyaç ve reddedilmeye aşırı tetiklenme olarak yeniden sahnelenir. İçsel çalışma modelleri “ben sevilmeye değer değilim/diğerleri tutarsız” temalarıyla şekillenebilir. Bu modeller sabit yazgı değildir; yeni ilişkisel deneyimler ve terapi ile güncellenebilir. Bu perspektif, değerlendirme ve müdahaleye yön verir. VikipediMonapsikoloji

Nasıl Çözülür?

İlk adım, tetikleyicileri ve otomatik düşünceleri fark etmektir; günlük tutmak bu konuda çok işe yarar. İkinci adım, güvence arama döngüsünü yavaşça esnetmek ve ihtiyacı daha açık, dengeli biçimde ifade etmeyi öğrenmektir. Üçüncü adım, duygu düzenleme becerilerini geliştirmek (nefes, dikkat egzersizleri, öz-şefkat) ve yalnızca partner tepkisine bağımlı olmayan bir denge kurmaktır. Dördüncü adım, ilişkisel iletişim ve sınır becerilerini güçlendirmek; beşinci adım, şemaları yeniden yapılandırmaktır. BDT, şema odaklı ve kişilerarası öğelerle birleştirildiğinde etkisi artar; bazı vakalarda aile/çift çalışmaları da yararlı olur. Araştırmalar, bağlanma temelli aile terapisi anksiyete durumlarında iyileşme sağlayabildiğini gösteriyor. Bütün süreçte amaç, “güvenli yakınlığı tolere edebilme” kapasitesini artırmak ve ilişkide esneklik kazanmaktır. Gerektiğinde psikiyatri konsültasyonu (eşlik eden yoğun anksiyete/depresyon için) planlanabilir. PMC

Kaynakça (Seçme)

• Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss. (Bağlanma kuramının temelleri). Vikipedi
• Ainsworth, M. S. et al. (1978). Patterns of attachment. (Yabancı Durum bulguları). Vikipedi
• Selçuk, E., Günaydin, G., Sümer, N., & Uysal, A. (2005). YİYE-II Türkçe geçerlik–güvenirlik. (PDF). MyWeb
• TOAD: Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II ve Kısa Form (Türkçe uyarlamalar). Toad+1
• Altmann, U. et al. (2021). Differential effects of adult attachment in CBT vs. PDT (SAD). Wiley Online Library
• Newman, M. G. et al. (2015). Adult attachment as moderator in CBT outcomes (GAD). PMC
• Zalažnik, D. et al. (2019). Attachment improvement during CBT for panic agoraphobia. Tandfonline
• Herres, J. et al. (2023). ABFT + CBT kombinasyonu; anksiyete çıktıları. PMC
• Serin, N. & Durukan, E. (2023). Bağlanma stilleri ve konuşma kaygısı (TR). DergiPark
• Hacettepe (2021). Kaygılı bağlanma–öz-şefkat–psikolojik belirtiler (tez). Açık Erişim
• Akdeniz Ü. (tez). Güvensiz bağlanma ve depresif belirtiler ilişkisi (TR). Açık Erişim
• İstanbul Gelişim Ü. (2019). Yetişkin bağlanma–duygu ifadesi–empati (TR). acikerisim.gelisim.edu.tr

-Yazardan Notlar-

İlişkilerde yaşanılan kaygılı bağlanma örüntüleri ve bunların neden olduğu problemler bilimsel yöntemlerle ele alındığında kontrol altına alınabilen durumlardır. Psikoterapi, bu süreçte hem bilişsel hem de duygusal düzeyde önemli kazanımlar sunar. Aile, çift ve yetişkin terapilerinde kayda değer bir ilerleme sağlar.

Profesyonel destek almak isteyen bireyler için Bakırköy’de psikolog hizmetleri kapsamında randevu ve iletişim bilgilerine ulaşabilirsiniz.

Uzm. Psk. Dan. Melek ERDOĞAN