Panik Atak Nedir? Belirtileri ve Psikolojik Arka Planı

Panik atak, bireyin aniden ve beklenmedik bir şekilde yoğun kaygı, korku ve bedensel belirtiler yaşadığı bir durumdur. Kalp çarpıntısı, nefes darlığı, baş dönmesi, terleme, titreme ve göğüs sıkışması gibi belirtilerle kendini gösterir. Panik atak sırasında "kalp krizi geçiriyorum", "boğuluyorum" ya da "kontrolümü kaybedeceğim" gibi felaketleştirici düşünceler yaygındır. Ataklar genellikle birkaç dakika içinde zirve yapar ve ardından yavaş yavaş azalır, ancak kişi üzerinde bıraktığı etki çok daha uzun sürer.

Panik Atağın Psikolojik ve Kuramsal Altyapısı

Panik atağın temelinde, kişinin bedensel duyumlarını yanlış yorumlaması ve kaygıyı artıran bir kısır döngüye girmesi yatar. Bu durumu açıklayan başlıca kuramsal modeller şunlardır:

• Bilişsel Model (Clark, 1986): Bu modele göre panik atak, bedensel duyumların felaketleştirilmesiyle başlar. Örneğin, kalp atışının hızlanmasını bir kalp krizi geçirme korkusuyla ilişkilendirmek, semptomları daha da kötüleştirir ve panik döngüsünü tetikler.

• Davranışçı Model: Kaçınma davranışları panik atağı pekiştirir. Kişi, atak yaşama korkusuyla toplu taşıma veya kalabalık alanlar gibi yerlerden kaçındıkça, korkusu beslenir ve durumun üstesinden gelmesini engeller.

• Psikodinamik Yaklaşım: Panik atağın, bilinçdışı çatışmaların bir dışavurumu olabileceğini öne sürer. Bastırılan öfke, kayıp veya ayrılık kaygısı bedensel belirtilerle kendini gösterebilir.

• Biyopsikososyal Model: Bu model, genetik yatkınlık, nörobiyolojik hassasiyet, öğrenilmiş korkular ve çevresel stres faktörlerinin birleşiminin panik atak gelişiminde etkili olduğunu savunur.

• Bağlanma Teorisi: Araştırmalar, güvensiz bağlanma stillerine sahip bireylerde panik bozukluk riskinin daha yüksek olduğunu ve ayrılık korkusunun daha sık görüldüğünü belirtmektedir.

Panik Atak ve Günlük Yaşam

Panik atak yaşayan bireyler, atakların tekrar edeceği korkusuyla günlük yaşamlarında çeşitli sınırlamalar getirirler. Bu durum beklenti anksiyetesi olarak adlandırılır. Örneğin, bir kişi metroda panik atak yaşadıysa, sonraki sefer metroya binmekten kaçınabilir. Kaçınma davranışları arttıkça yaşam alanı daralır ve kişinin özgürlük alanı kısıtlanır.

Türkiye’de Panik Atak ve Panik Bozukluk Yaygınlığı

Türkiye’de panik atak ve panik bozukluğun yaygınlığına dair yapılan araştırmalar, bu durumun önemli bir halk sağlığı sorunu olduğunu göstermektedir.

• Birçok kaynakta, Türkiye’de panik atak sıklığının %3 ile %8 arasında değiştiği belirtilmektedir.

• "Quality of Life in Panic Disorder" adlı çalışma, panik bozukluğu olan bireylerin yaşam kalitesi üzerinde ciddi olumsuzluklar gözlemlendiğini bildirmektedir. Bu durum, panik atağın sosyal ve mesleki işlevselliği de etkilediğini ortaya koyar.

• Eskişehir’de yapılan "Ruhsal Bozuklukların Yaygınlığı" çalışması, toplumda ruhsal bozuklukların tanı düzeyindeki yaygınlığının %20’nin üzerinde olduğunu ve panik bozukluğun bu kategoride önemli bir yer tuttuğunu göstermiştir.

Okuma Önerileri

Panik atak ve kaygı bozuklukları üzerine derinlemesine bilgi edinmek isteyenler için aşağıdaki kitaplar önerilir:

• David H. Barlow – "Panik Bozukluk ve Agorafobi El Kitabı (Handbook of Panic Disorder and Agoraphobia)"

• David D. Burns – "İyi Hissetmek: Yeni Duygudurum Terapisi (Feeling Good: The New Mood Therapy)"

• Edmund J. Bourne – "Panik Atak ve Anksiyete Bozuklukları için Çalışma Kitabı (The Anxiety & Phobia Workbook)"

• Aaron T. Beck & Gary Emery – "Anxiety Disorders and Phobias: A Cognitive Perspective"

Sonuç

Panik atak, kişinin bedenini, zihnini ve duygularını etkileyen çok boyutlu bir deneyimdir. Ancak, doğru psikoterapi yöntemleri, özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), bu döngüyü kırmada oldukça etkilidir. Panik atak yaşayan bireyler yalnız değildir; psikoloji biliminin sunduğu bilgi ve teknikler sayesinde bu durum yönetilebilir ve yaşam kalitesi artırılabilir.

Uzman Psikolojik Danışman Melek Erdoğan - Bakırköy